دکتر لاله حاکمی متخصص بیماری های داخلی در مطلبی کوتاه به تشریح ملحاظات پزشکی در ورزش بانوان پرداخته است که بر اساس مباحث ذیل خواهیم خواند:

------------------------------------

کم خونی :

کم خونی در ورزشکاران علل مختلفی دارد: فقر آهن، تاالسمی مینور، کم خونی ورزشی، بیماری های مزمن و مسمومیت با سرب از علل شایع بروز کم خونی محسوب می شوند. بنابراین بررسی و درمان کم خونی در هر فرد باید بسته به شرایط خود فرد انجام شود. شایع ترین کم خونی در بانوان ورزشکار ازنوع فقر آهن است. اصالح ذخایر آهن در افزایش توان و استقامت هوازی و عملکرد ورزشکار و به تعویق افتادن خستگی نقش قابل توجهی دارد.

کمبود ویتامین دی :

کمبود ویتامین دی در بانوان ورزشکار ایران بسیار شایع است و از عوارض آن می توان به پوکی استخوان، اضافه وزن و استعداد ابتال به سرطان اشاره کرد. این ویتامین همچنین در متابولیسم کلسیم و فسفر و انقباض و عملکرد عضالنی تاثیر گذار است. دختران باید سالی یک بار سطح ویتامین دی خود را اندازه بگیرند. تامین این ویتامین در محدوده نرمال قویاً توصیه می شود. اما از مصرف بیش از اندازه این ویتامین باید پرهیز کرد، زیرا سطوح بسیار باالی آن می تواند فرد را دچار مسمومیت کند.

صدمات بیش مصرفی :

صدمات بیش مصرفی به مجموعه صدماتی گفته می شود که در اثر ضربات مکرر و نه چندان شدید به بافت ها حادث می شود. از مثال های این نوع صدمات می توان به شکستگی های تنشی، تاندینوزها، بورسیت ها و… اشاره کرد. در دختران نسبت به پسران شیوع بیشتری دارد. اصالح تکنیک های ورزشی آسیب رسان، افزایش سطح آمادگی بدنی، گرم کردن و خنک کردن بدن قبل و بعد از ورزش از راه های کاهش این نوع صدمات هستند.

عادت ماهیانه در دختران ورزشکار :

شروع عادت ماهانه ممکن است در دختران ورزشکار به تعویق بیفتد. اما اگر ورزشکار تا ۱۶ سالگی اولین عادت ماهانه خود را تجربه نکرده باشد یا تا ۱۴ سالگی هیچیک از عالئم بلوغ در وی ظاهر نشده باشد، الزم است بررسی های الزم طبی را انجام دهد. ظرفیت عملکردی ورزشکاران در دوران مختلف سیکل ماهیانه تغییر قابل توجهی پیدا نمی کند. بنابراین دلیلی برای محدود کردن ورزش در زمان های خاصی از سیکل وجود ندارد.

یکی از عالئم آزاردهنده در دختران، اختالالت خلقی و احتباس مایع قبل از بروز خونریزی ماهانه است. به مجموعه این عالئم، سندروم قبل از قاعدگی (PMS (گفته می شود. ورزش منظم در کاهش و تخفیف عالئم آزاردهنده این سندروم کمک فراوانی می کند.

برخی بانوان به منظور تنظیم سیکل ماهانه یا به منظور پیشگیری از بارداری از قرص های ضدبارداری استفاده می کنند. قبل از تجویز باید سوابق بیماری های قبلی، سوابق ژنتیک و خانوادگی، سن، عادت ها، مصرف سایر داروها و… مورد ارزیابی قرار گیرد. این قرص ها احتمال بروز لخته های وریدی یا شریانی را زیاد می کنند. افرادی که از این قرص ها استفاده می کنند باید از بی تحرکی طوالنی )که در بسیاری از موارد در سفرهای ورزشی طوالنی رخ می دهد( پرهیز کنند.

سندروم سه گانه زن ورزشکار (کمبود نسبی انرژی)

اگر انرژی دریافتی نسبت به انرژی مصرفی کم باشد، موجب کاهش وزن می شود. گرچه این امر در افرادی که دارای اضافه وزن هستند شاید مطلوب باشد، اما در مورد ورزشکار حرفه ای می تواند به عملکرد ورزشی و سالمت وی صدمات غیر قابل انکاری وارد کند. همان طور که از اسم این سندروم بر می آید، شروع آن با کمبود انرژی نسبی شروع می شود و عالئم اصلی آن اختالالت خورد و خوراک، کاهش تراکم استخوان و به تعویق افتادن یا قطع عادت ماهیانه است. درمان این سندروم برای حفظ سالمت و عملکرد ورزشکار ضرورت دارد.

علل اصلی درد قاعدگی

نیمی از دختران درد قاعدگی را تجربه می کنند. چه عاملی موجب کرامپ قاعدگی می شود؟
کرامپ خفیف، نفخ و تحریک پذیری گرچه مزاحم هستند، طبیعی قلمداد می شوند. از سوی دیگر، درد ناتوان کننده ، خونریزی شدید، خستگی مفرط و عالئمی که کارهای روتین زندگی شما را تحت تاثیر قرار می دهد، طبیعی نیستند.

کرامپ قاعدگی : کرامپ خفیف تا شدید از روز اول پریود شروع شده و تا چند روز با فرد همراه است. علائم درد پریود شامل موارد زیر است:

درد مداوم و مبهم

کرامپ قاعدگی که به کمر و ران ها انتشار می یابد

درد کرامپی یا ضرباندار در رحم.

برخی از بانوان ممکن است عالئم زیر را نیز تجربه کنند:

سرگیجه

سردرد

اجابت مزاج شل

تهوع

اما چه عاملی موجب کرامپ پریود می شود؟ کرامپ های قاعدگی را اصطالحاً دیسمنوره می نامند که به علت تولید زیاد پروستاگالندین ها – شبه هورمون هایی که از رحم آزاد شده و موجب منقبض شدن رحم می شوند- پدید می آید. وقتی انقباض شدید باشد، خونرسانی به رحم به شکل موقت مختل می شود و اکسیژن به عضله رحمی نمی رسد. کرامپ و درد قاعدگی به این شکل به وجود می آید. برخی مطالعات نشان داده اند بانوانی که طی دوران عادت ماهیانه کرامپ شدید دارند، در زمان زایمان نیز انقباضات رحمی قوی تری دارند.

برخی مشکالت مثل اندومتریوز و بیماری التهاب لگن با کرامپ قاعدگی همراهند. اندومتریوز ممکن است مشکالت باروری ایجاد کند. بیماری التهاب لگن ممکن است لوله های فالوپ را سفت کرده و ریسک حاملگی خارج رحمی را افزایش دهد. سایر عوامل خطر حاملگی خارج رحمی شامل آی یو دی، فیبروم و بیماری های مقاربتی هستند.

برخی درمان های خانگی موثر درد قاعدگی :

مکمل های غذایی : اسیدهای چرب امگا-۳ و منیزیوم درد پریود را کاهش می دهند.

آرام تنی : استرس روحی درد پریود را افزایش می دهد. اما مدیتیشن و ورزش های آرام تنی شدت آن را کم می کند.

ورزش : فعالیت بدنی منظم، به ویژه یوگا، درد دوران خونریزی را کاهش می دهد.

گرما : در زمان پریود، یک کیسه آب گرم یا حوله گرم روی شکم خود بگذارید. در برخی از افراد غوطه ور شدن در وان یا دوش آب گرم خیلی تسکین دهنده است.

از سیگار و مصرف الکل پرهیز کنید. هر دوی این مواد مضر، کرامپ های قاعدگی را خیلی تشدید می کنند.

در مطالعه ای نشان داده شد بانوانی که فقط ۳۰ دقیقه در روز و دو بار در هفته برای ۱۲ هفته در خانه به یوگا پرداخته بودند، بهبود قابل توجهی از نظر درد قاعدگی و آمادگی جسمانی را نشان دادند . مطالعه دیگری نشان داد یوگا موجب کاهش درد مزمن لگنی ناشی از اندومتریوز می شود. اگر درد قاعدگی شما شدید است، الزم است با پزشک مشورت کنید. زیرا ممکن است نشانه ای از یک مشکل مهم باشد.

اندومتریوز : یک علت شایع درد شدید قاعدگی

در اندومتریوز بافت اندومتر (پوشش داخلی رحم) در خارج از رحم و در سایر ساختارهای لگنی شامل تخمدان ها، لوله های فالوپ، مثانه، کف لگن، روده ها، دیافراگم، کبد، ریه و حتی مغز پیدا می شود. اما به واقع علت درد اندومتریوز مشخص نیست. درد اندومتریوز فقط محدود به درد پریود نیست. برخی از بانوان با کمردرد و سایر عالئم روده ای مراجعه می کنند که ممکن است با کولیت عصبی اشتباه شود.

آدنومیز : کرامپ های دردناک مقاربتی

آدنومیوز مثل اندومتریوز است. با این تفاوت که پوشش رحمی که در خارج از رحم پیدا می شود، در عمق عضله رحم می نشیند. در بانوان مبتال به آدنومیوز، رحم مثل یک عضله کوفته شده است. این مشکل موجب کرامپ های مرکزی و مقاربت دردناک می شود که درد آن ممکن است تا یکی دور روز هم ادامه پیدا کند. آ دنومیوز معموالً در بانوان باالتر از ۳۰ سال که قبالً فرزند به دنیا آورده اند دیده می شود؛ اما حتی ممکن است در دختران نوجوان زیر بیست سال هم دیده شود.

فیبروئید رحمی : برای برخی، عادت ماهانه کابوس می شود

از هر چهار زن، سه نفر به فیبروئید رحمی دچار می شوند اما بسیاری از آنها عالئم ندارند. از نظر اندازه، فیبروئیدها ممکن است از میکروسکوپی تا به اندازه ای که شکل رحم را تغییر دهد، باشند. فیبروئیدهای رحمی ممکن است به علت خونریزی حجیم و شدت درد پریود، عادت ماهانه را به کابوس ماهانه تبدیل کنند. علت درد این است که رحم برای بیرون راندن لخته های خونی بزرگ، که اغلب ناشی از خونریزی حجیم است، الزم است منقبض شود. خوشبختانه ، فیبروئیدها بانوان را در معرض خطر بیشتر سرطان رحم نمی گذارند و به ندرت سرطانی می شوند.

آی یو دی مسی: درد پریود پس از جاگذاری یا کرامپ های آتی

آی یو دی مسی یک روش کنترل بارداری غیر دائمی و غیرهورمونی است که برای ۱۰ سال از بارداری جلوگیری می کند. پس از جاگذاری توسط پزشک یا ماما، به شکل پیوسته مس آزاد می کند که اسپرم را بی تحرک کرده و از النه گزینی تخمک لقاح یافته جلوگیری می کند. آی یو دی مسی برخالف آی یو دی پروژستین، به خصوص در چند سیکل اول پس از جاگذاری موجب پریودهای سنگین تر و دردناک تر می شود. اگر مدت هاست که آی یو دی مسی دارید و به ناگهان دچار درد شدید پریود شده اید، علل دیگر را بررسی کنید. بعید است آی یو دی موجب درد شما باشد.

آیا بیماری التهاب لگن می تواند موجب کرامپ قاعدگی شود؟

بیماری التهاب لگن، عفونت دستگاه تناسلی زنان است که معموالً به علت عفونت های مقاربتی درمان نشده ایجاد می شود. در صورت مزمن شدن، می تواند موجب التهاب، اسکار، کرامپ های دردناک در پریود و ناباروری شود. بیماری التهاب لگن که معموال به علت عفونت مق اربتی به وجود می آید، موجب اسکار یا چسبندگی در ناحیه لگن می شود. طی قاعدگی، هورمون روی رحم و ساختارهای اطرف شامل بافت اسکار و چسبندگی ها تاثیر می گذارد و موجب افزایش التهاب، خونریزی و درد می شود. اگر بیماری را زود تشخیص بدهیم، می تو ان آن را با آنتی بیوتیک درمان کرد.

اما آنتی بیوتیک ها روی آسیب های ساختاری ناشی از عفونت بی تاثیرند. رعایت بهداشت مقاربتی و معاینات دوره ای زنان به خصوص در صورتی که درد قاعدگی شدید دارید، توصیه می شود.

نقایص رحمی : ناهنجاری های ساختاری که موجب کرامپ قاعدگی و همچنین ناباروری می شود.

در حالی که جنین دختر هنوز در شکم مادر قرار دارد، رحم خود جنین از دو ساختار به نام مولرین شکل می گیرد. در برخی موارد، رحم به درستی تشکیل نشده و موجب ناباروری، درد قاعدگی و درد مقاربتی می شود. از اشکاالت ساختاری، می توان به رحم دو شاخه )دو رحم که به یک دهانه رحم می رسند (رحم دیواره دار) رحم نرمال است اما نوار فیبری آن را به دو قسمت تقسیم می کند (رحم تک شاخه) رحم فقط از یکی از ساختارهای مولرین تشکیل شده است (رحم دیدلفیس) دو رحم، دو دهانه رحم، و یک دیواره که واژن را به دو قسمت تقسیم می کند( اشاره کرد. کرامپ قاعدگی ممکن است در نتیجه انسداد نسبی مسیر خروجی ناشی از غشاهای تقسیم کننده رحم یا واژن باشد.

یاریزان | ملحاظات پزشکی در ورزش بانوان

دکتر لاله حاکمی | متخصص بیماری های داخلی