یاریزان | هپاتیت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های التهابی کبد است که می‌تواند ناشی از عوامل ویروسی، دارویی، خودایمنی یا متابولیکی باشد.
کبد به‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های بدن، نقشی کلیدی در متابولیسم چربی، کربوهیدرات و پروتئین دارد و تقریباً همه مواد غذایی و دارویی از آن عبور می‌کنند. در نتیجه، هرگونه التهاب یا آسیب به کبد، تأثیری مستقیم بر انرژی، عملکرد ورزشی و سلامت عمومی دارد.
در سال‌های اخیر، تحقیقات علمی (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵) نشان داده‌اند که ورزش منظم و کنترل‌شده می‌تواند نقش قابل توجهی در بهبود عملکرد کبد، کاهش چربی کبدی و کنترل عوارض هپاتیت داشته باشد، البته به شرطی که شدت و نوع فعالیت به درستی انتخاب شود.
هپاتیت چیست و چرا ورزش اهمیت دارد؟
واژه «هپاتیت» به معنی التهاب کبد است. شایع‌ترین انواع آن عبارت‌اند از:
هپاتیت A معمولاً از طریق غذا و آب آلوده منتقل می‌شود
هپاتیت B و C از طریق تماس با خون یا مایعات بدن
هپاتیت دارویی و چرب غیرالکلی به دلیل مصرف زیاد دارو، چربی یا قند بالا در رژیم غذایی
در تمام این موارد، فعالیت بدنی مناسب می‌تواند به بهبود جریان خون کبدی، کاهش چربی تجمع یافته در بافت کبد، تقویت سیستم ایمنی و افزایش انرژی عمومی بدن کمک کند.
تأثیر ورزش در بیماران مبتلا به هپاتیت
بر اساس مطالعات جدید منتشر شده در مجلات Journal of Hepatology و Liver International (۲۰۲۲–۲۰۲۴)، تمرینات هوازی منظم با شدت متوسط می‌توانند چربی داخل سلول‌های کبد را تا ۳۰٪ کاهش دهند. حتی در بیماران مبتلا به هپاتیت C مزمن، ورزش باعث افزایش حساسیت به انسولین و کاهش فیبروز کبدی شده است.
ورزش در بیماران هپاتیتی به دو هدف اصلی انجام می‌شود:
بهبود عملکرد متابولیک و کبدی
پیشگیری از پیشرفت بیماری به سمت سیروز یا سرطان کبد
انواع ورزش‌های مفید برای بیماران هپاتیتی
تحقیقات نشان داده‌اند که بهترین نوع ورزش برای این بیماران شامل ترکیبی از فعالیت‌های هوازی و مقاومتی سبک است.
نمونه‌هایی از تمرینات توصیه‌شده عبارت‌اند از:
پیاده‌روی تند ۳۰ تا ۴۵ دقیقه‌ای در روز
دوچرخه‌سواری ثابت با شدت پایین
تمرینات مقاومتی سبک با کش‌های تمرینی یا وزن بدن
شنا در آب ولرم
تمرینات کششی و یوگا برای کاهش استرس
ورزش باید بدون فشار شدید انجام شود، زیرا تمرین بیش از حد ممکن است موجب افزایش آنزیم‌های کبدی شود. در نتیجه، اصل «اعتدال و استمرار» در این بیماران حیاتی است.
تغذیه ورزشی در بیماران هپاتیتی
برنامه غذایی مناسب نقش مکمل ورزش را دارد. رژیم غذایی باید شامل:
پروتئین باکیفیت بالا (ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و حبوبات پخته‌شده) برای ترمیم بافت‌های کبدی
کربوهیدرات‌های پیچیده (برنج قهوه‌ای، جو دوسر، نان سبوس‌دار) برای تأمین انرژی پایدار
چربی‌های مفید (روغن زیتون، آووکادو، مغزها) برای حمایت از عملکرد کبد
ویتامین‌های C، E و گروه B برای تقویت عملکرد آنتی‌اکسیدانی و متابولیکی
مایعات کافی جهت سم‌زدایی طبیعی بدن و جلوگیری از دهیدراتاسیون
در مطالعات سال ۲۰۲۳ در Nutrients Journal تأکید شده است که رژیم‌های با فیبر بالا و قند پایین، همراه با فعالیت بدنی منظم، تأثیر قابل توجهی بر کاهش چربی و التهاب کبد دارند.
مکمل های مجاز و مفید
در کنار رژیم غذایی و ورزش، برخی مکمل‌ها نیز می‌توانند به بهبود عملکرد کبد کمک کنند، از جمله:
سیلیمارین (عصاره خارمریم) برای کاهش التهاب کبدی
اُمگا ۳ برای بهبود مقاومت انسولینی
ویتامین D برای تقویت سیستم ایمنی
گلوتاتیون طبیعی برای حمایت از سم‌زدایی سلولی
البته هرگونه مصرف مکمل باید با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود تا از تداخل احتمالی با داروهای ضدویروسی جلوگیری شود.
نکات ایمنی در ورزش بیماران هپاتیتی
عدم تمرین با معده خالی برای پیشگیری از افت قند خون
اجتناب از تمرین شدید در هوای گرم یا مرطوب
عدم اشتراک حوله، تیغ، قمقمه یا وسایل شخصی برای جلوگیری از انتقال ویروس (در نوع B و C
در صورت احساس خستگی یا درد در ناحیه کبد، استراحت ضروری است.
جنبه‌های روان‌شناختی و اجتماعی
ورزش برای بیماران هپاتیتی فقط فیزیکی نیست؛ به کاهش اضطراب، بهبود خلق‌وخو و افزایش انگیزه برای تداوم درمان نیز کمک می‌کند. شرکت در فعالیت‌های گروهی ملایم مانند پیاده‌روی یا یوگای آرام، ضمن تقویت روحیه، موجب افزایش حس تعلق اجتماعی و امید می‌شود.
جمع‌بندی
هپاتیت بیماری پیچیده‌ای است، اما با مدیریت صحیح سبک زندگی، تغذیه سالم و ورزش علمی می‌توان کیفیت زندگی بیماران را به شکل چشمگیری بهبود بخشید.
ورزش نه‌تنها به عملکرد بهتر کبد کمک می‌کند، بلکه باعث کنترل وزن، بهبود انرژی، کاهش چربی خون و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌شود.
در نهایت، همان‌طور که پژوهش‌های جدید تأکید دارند، «کبد سالم با حرکت سالم آغاز می‌شود» ورزش منظم، تغذیه آگاهانه و ذهن آرام سه رکن اساسی در مسیر سلامت پایدار برای بیماران مبتلا به هپاتیت هستند.
